28 november 2023

De voedseltransitie – wie, wat en waarom?

Om op lange termijn ervoor te zorgen dat we voldoende duurzaam en gezond voedsel kunnen produceren met oog voor het welzijn van de mens en de natuur, zijn aanpassingen in ons voedselsysteem noodzakelijk. De voedseltransitie noemen we dat. Dat we deze doelstellingen niet in een dag realiseren – en helaas ook niet in een jaar – is voor iedereen helder. De voedseltransitie is daarom nu al in volle gang en dat zal de komende jaren niet anders zijn. Dat zien we onder andere terug in aan de voedseltransitie gerelateerde vraagstukken die op dit moment in de politiek spelen. Iedereen heeft wel gehoord van stikstofmaatregelen voor de landbouw of een suikertaks. Maar ook op kleinere, lokale schaal worden er belangrijke stappen gezet: van streekmarkten met lokale producten tot pluktuinen. In deze blog duiken we dieper in de wereld van de voedseltransitie. We leggen je uit waarom (juist nu) de voedseltransitie zo belangrijk is en welke oplossingen en initiatieven er geboden worden om de transitie te versnellen.

Waarom is de voedseltransitie eigenlijk zo belangrijk?

Waar denk jij als eerste aan bij de term voedseltransitie? Denk je aan de opwarming van de aarde en de bijdrage van de voedselindustrie daarop? Of denk je eerder aan de overgang naar meer gezonde voeding? Beide gedachten zijn juist. De voedseltransitie is namelijk een heel breed begrip waarbinnen alle activiteiten belangrijk zijn die verbonden zijn met de productie, verwerking en consumptie van voedsel en de invloed daarvan op de mens en de natuur. Om het wat concreter te maken, zetten we in het kort de belangrijkste thema’s die op dit moment spelen rondom de voedseltransitie voor je op een rijtje.

Gezondheidsproblemen door ongezonde voeding

De helft van de Nederlanders heeft overgewicht, grotendeels veroorzaakt door ongezonde voeding. Ongezonde voeding en de gevolgen daarvan is na roken de grootste kostenpost (met zo’n zes miljard euro) voor de zorg. Dit zijn slechts twee voorbeelden – er zijn er helaas meer – van gezondheidsproblemen door ongezonde voeding waarbij de cijfers er niet om liegen.

Voedselverspilling

Jaarlijks wordt (schrik niet) een derde van al het voedsel dat we op de wereld voor mensen produceren, verspild. En dat terwijl naar schatting in 2030 zo’n 10% van de wereldbevolking in hongersnood leeft. Daar gaat dus iets fout. De schuld van deze voedselverspilling mogen we trouwens niet alleen ‘op het bordje’ van de consument leggen. In alle stappen van de voedselketen vindt verspilling plaats.    

Klimaatverandering

Het is niets nieuws dat de aarde door toedoen van de mens aan het opwarmen is. We moeten hard aan de slag om het hier netjes achter te laten voor toekomstige generaties. De voedseltransitie speelt daarbij een grotere rol dan je misschien in eerste instantie zou denken. Zo wordt ruim een derde van de CO₂-uitstoot veroorzaakt door het voedselsysteem. Daarnaast hebben ecosystemen het zwaar te verduren en neemt de biodiversiteit af. Dit kan bijvoorbeeld weer leiden tot slechte water- en bodemkwaliteit, gewassen die niet meer bestuift worden en zelfs tot natuurrampen.

Oplossingen en initiatieven

Als we alle problemen en uitdagingen die ons voedselsysteem met zich meebrengt op een rijtje zetten, stemt dat niet bepaald vrolijk. Toch moeten we samen proberen om de problemen om te zetten in oplossingen en dat gebeurt gelukkig al op grote schaal. Op welke manieren dat onder andere gebeurt, lichten we hieronder toe.

Eiwittransitie

Op dit moment is het grootste deel van de eiwitten die mensen eten afkomstig van dierlijke oorsprong: vlees, melk, eieren en kaas bijvoorbeeld. Een alternatief op dierlijke eiwitten zijn plantaardige eiwitten, verkregen uit bijvoorbeeld bonen. De ‘voedselvoetafdruk’ voor plantaardige eiwitten, denk aan de CO₂-uitstoot die vrijkomt bij de productie ervan, is vele malen kleiner dan die van dierlijke eiwitten. Gelukkig staan de ontwikkelingen in de voedselindustrie niet stil en worden er steeds meer goede alternatieven geboden voor dierlijke eiwitten.

Lokaal voedsel

Waarom kopen we in de supermarkt een appel uit Nieuw-Zeeland als ze ook bij de buurman aan de boom groeien? Voedsel legt vaak een lange en niet al te milieuvriendelijke route of voordat het op ons bord terechtkomt. Door het aantal schakels in de keten te verkleinen, wordt het voedselsysteem een stuk duurzamer. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een boer die rechtstreeks producten aan een restaurant levert. Maar denk ook aan tal van andere initiatieven: van moes-, pluk-, buurt-, zorg- en stadstuinen tot streekmarkten.

En er is veel meer…

Ondanks dat we op het gebied van de voedseltransitie nog grote stappen kunnen én moeten zetten, zien we gelukkig ook steeds meer oplossingen en initiatieven voorbij komen – van groot tot klein en zowel op landelijk als lokaal niveau. Denk hierbij aan oplossingen op het gebied van gezonder leven, voedsel en technologie, voedsel en klimaat en het tegengaan van voedselverspilling. Om de voedseltransitie succesvol voort te zetten is het ontzettend belangrijk dat iedereen in het voedselsysteem zijn bijdrage levert en we blijven zoeken naar samenwerkingen – want alleen met z’n allen kunnen we het verschil maken!

Ook wij van de Natuur en Milieufederatie Drenthe leveren graag onze positieve bijdrage aan de voedseltransitie. Zo organiseren wij onder andere de initiatieven Drenthe in Dialoog: Hoe ziet de toekomst van duurzaam voedsel eruit? en Aan tafel! Kom dineren bij de boer.