23 januari 2018

Doorgeefinterview #1: Circulair bouwen

Alex van Oost – Gangmaker Circulaire Economie, Baanbrekend Bouwen

‘Ook hier in Drenthe geldt: Mensen zijn de drijvende kracht in innovatie’

Eind 2016 leer ik Alex kennen bij het uitdenken en opzetten van het Noordelijk Innovatielab Circulaire Economie (NICE). Hij is vanuit de Hanze Hogeschool een van de initiatoren en creatief denkers in een groep van betrokken overheden, kennisinstellingen, organisaties en bedrijven – net als Natuur en Milieufederatie Drenthe overigens –  die via het Lab gezamenlijk de Circulaire Economie in de regio een boost willen geven…

Inmiddels zijn we meer dan een jaar verder. NICE loopt, Alex is er sinds mei 2017 kwartiermaker en al meer dan 40 studenten hebben via het Lab en onder begeleiding van Alex zich over praktijkvragen gerelateerd aan Circulaire Economie gebogen. Afgelopen november betitelden wij deze kwartiermaker bij NICE als ware Gangmaker in de Circulaire Economie. Maar wie is Gangmaker van Oost, en wat kunnen wíj van hem leren?

In zijn CV zie ik titels als ‘Ateliermeester, Programmamanager, Consulent, Kwartiermaker, en ga zo maar door. Met een achtergrond in Architectuur, Bouwmanagement en Vastgoedbeheer (TU Delft), hield Alex zich ruim 20 jaar geleden al bezig met mens- en milieuvriendelijk huisvesten. Toen hij overstapte naar de gemeente Almere belandde hij – naar eigen zeggen – in een ‘speeltuin, een droomstad’ waar hij kon pionieren om een gebouwde omgeving te realiseren die positieve impact zou hebben op mens en leven. De eigentijdse Garden City met een diep sociaal verhaal. Hij werkte er aan meerdere Duurzaam Bouwen-projecten, van gebouw tot stadsdeel, was co-auteur van de Almere Principles en lid van “Ontwerpteam Almere 2.0”. Ook werd op zijn initiatief het duurzaamheidsLAB Almere opgericht en positioneerde hij Almere als nationale praktijkproeftuin voor duurzame gebiedsontwikkeling. Terugkijkend was Almere voor Alex de meest betekenisvolle periode in zijn carrière tot nu toe; hij heeft er een vooruitstrevend droomverhaal, een wenkend perspectief, kunnen schrijven dat richting geeft voor lange tijd. Op de vraag of de stad geworden is zoals hij het toen voor zich zag antwoord hij; “Ja, de stad koerst op die droom. Er wordt nog steeds actief aan gewerkt. In Almere mág en kan je zoveel plus de burgerbetrokkenheid is er heel hoog. De Almere Principles zijn deel van de culturele identiteit geworden.”

Het werken met ‘Principles’ in plaats van keurmerken, labels of certificaten

Voor duurzaam bouwen zijn allerlei keurmerken en certificaten op de markt gekomen. Gaan we dat ook zien voor circulaire producten of diensten?  “Op het gebied van DuBo is er inderdaad een wildgroei zichtbaar, wat we zouden moeten voorkomen. BREEAM is overigens uit de markt zélf gekomen en is zeer waardevol gebleken. Ik werk echter liever met ‘Principles’ zoals in Almere , of Hannoveretc. Ze bieden namelijk ruimte voor creativiteit én vooruitgang. Een label is veel sneller achterhaald.”

Later werkte Alex aan een Transitieagenda voor de Bouw bij Stichting Urgenda en bij de Provincie Drenthe in een open proces van co-creatie aan Noordervisie 2040, de ruimtelijk-economische visie voor Noord-Nederland. Vervolgens leidde hij aan de Hanzehogeschool Groningen (HG) de ontwikkeling en implementatie van de nieuwe bacheloropleiding Built Environment. Daar is hij nu hogeschooldocent ‘Duurzaam Stedelijke Ontwikkeling’, docent-onderzoeker Duurzaamheid & Overvloed en lid van het Green Team van de HG. De functie van Kwartiermaker van het Noordelijk Innovatielab Circulaire Economie, waarin ik hem heb leren kennen, sluit daar uitstekend bij aan.

Er zijn, volgens Van Oost, absoluut paralellen te vinden tussen de ontwikkelingen toen in Almere en de huidige circulaire bouw in Drenthe, en met NICE. “Ook in Almere waren we eerst zoekende naar hoe je van idee, ‘concept’, naar praktische uitvoering en ontwikkeling komt. En er bestond een soortgelijke impasse van ‘kip en ei’ tussen overheid en markt. Ook daar begon de transitie met een onsamenhangende periode waarin 1000 bloemen bloeiden. Dat zoekende zijn, is nu op zelfde wijze zichtbaar als het gaat om circulair bouwen in deze regio.”

Over circulaire bouwprojecten in onze regio die op dit moment in ontwikkeling zijn, leest u op de website van Natuur en Milieufederatie Drenthe, en bij wearenice.nl.  

Maar, komen we beide tot de conclusie, er zijn ook duidelijke verschillen; In het Noorden heerst een zekere rust, en er is minder ‘haantjesgedrag’. Het speelveld is te overzien en de lijnen zijn kort. Het is hier gemoedelijk, zonder saai te zijn – heel prettig om zo te mogen wonen en werken. Alex: “Toch, als je probeert te innoveren en transitie te stimuleren, dan heb je daadkracht en doen nodig en soms ook confrontatie om verder te komen. Dit laatste mist hier wel eens. Confrontatie moet je omarmen om te kunnen versnellen.” Gelukkig is noaberschap en doen heel sterk in Drenthe, en dat is juist weer een heel sterke voorwaarde voor verandering, volgens Van Oost.

Verandering is altijd moeilijk. Hij spreekt duidelijk uit ervaring wanneer hij zegt; geef innovators en early adopters de ruimte. Energie in de remmende groep, de laggards, steken heeft weinig zin. Verandering heeft, volgens Alex, visie en leiderschap op een hoger bewustzijnsniveau nodig – en dat in alle lagen van bestuur en samenleving, zoals Adri Duivesteijn dat in Almere liet zien. Ik vraag mij af of we het daarmee gaan doen, de circulaire omwenteling? Met een paar innovators en early adopters en goed leiderschap? Hoe zit het met de massa? Alex is positief. “Ik geloof in de drijvende kracht van mensen -‘kracht van de crowd’ – een groep ‘verlicht’ en vooruitstrevende mensen, ondernemers, leiders, met een drive en verantwoordelijkheidsgevoel, die groter kunnen denken: toekomstkijkers en vooruitdenkers. Zij gaan de omwenteling maken en ik probeer ook mijn rol te spelen als schakeltje in dat systeem, in die beweging.”

En wat is de rol van onderwijs in deze transitie? Is het huidige onderwijssysteem niet nog heel sterk geënt op de oude lineaire economie? Alex vindt ook dat het huidige onderwijs veelal gebaseerd is op het oude denken. Innovatie in onderwijs ziet hij als een noodzakelijke randvoorwaarde. “Een begrip als duurzaamheid wordt nog te vaak plat uitgelegd als ‘groen en natuur’. Het holistisch of systemisch denken is te beperkt deel van het curriculum, terwijl we dat echt nodig hebben om weer onze relatie tot onze omgeving, ons thuis, te vinden. Het ‘los zijn van omgeving’ veroorzaakt onze huidige problemen.” Daarnaast noemt hij de maatschappij als onlosmakelijk deel van het natuurlijk ecosysteem en denken in ecologische principes een wezenlijk vertrekpunt. Want in een ecosysteem vindt geen ongebreidelde groei plaats. Er wordt altijd gezocht naar evenwicht.

“Dus niet the American Dream maar een ander betekenisvol perspectief – en dat perspectief zouden we samen moeten schrijven.”

In de klas aan de Hanzehogeschool Groningen en in het Noordelijk Innovatielab Circulaire Economie stimuleert hij studenten door hen vragen te stellen over hun eigen footprint, hun houding en de impact daarvan. Door hen naast de bedreigingen ook de kansen van deze tijd te laten zien. Hen uit te nodigen leiderschap te nemen over hun eigen rol in dat groter geheel. Zelf laat hij natuurlijk ook ‘het goede voorbeeld’ zien. Onderwijzen en opleiden blijft een kwestie van herhalen – steeds opnieuw herhalen en uitnodigen. Niet ‘mag niet’ en ‘het moet minder’, maar persoonlijke drijfveren blootleggen en circulaire economie betekenisvol maken zijn kernwoorden.

In onze serie zoeken we steeds naar nieuwe Gangmakers in Circulair Drenthe. Ook aan Alex vroeg ik wie hem hier in het Noorden inspireert. “Ik ben erg onder de indruk van het werk van de PeergrouP. Hun producties gaan over het landschap dat ons herbergt en maken nieuwe verbinding tussen mens en omgeving. Ze openen als het ware je ogen voor de kracht van de plek.” Hij ziet die relatie van wederkerigheid als een pijler onder het circulair denken en doen. Recent sprak hij nog met creatief producent Sjoerd Wagenaar over zijn in 2017 gestarte project De Radius van Allardsoog. Een caleidoscopisch onderzoek naar de reikwijdte van het drieprovinciënpunt van Drenthe, Fryslân en Groningen. Voldoende reden voor mij om binnenkort een bezoek aan de PeergrouP te brengen!

Wil je meer weten over Baanbrekend (circulair) Bouwen? Klik dan door naar ‘Slopen is Oogsten’ op onze website. Over onze Gangmakers on Tour waarin ook Alex van Oost het podium kreeg. Wil je nog aanmelden voor de volgende bijeenkomst over circulair ondernemen in de horeca? Meld je dan snel aan!