Burgerkracht door duurzame woonwijken

14 februari 2017

Burgerkracht door duurzame woonwijken

Afwezigheid financiële constructies belemmert gezamenlijke aanpak duurzame renovatie

“Als de overheid aan tafel zit gaan mensen direct iets verlangen. Waar dat niet zo is zoeken mensen zelf oplossingen.” Aan het woord is Pieter Brink van B+O Architectuur en Interieur B.V. uit Meppel. Vanuit stichting Samen Energie Neutraal (SEN) begeleidt hij bewonersgroepen die hun buurt of dorp willen verduurzamen. Marieke van Lommel, ambtenaar bij de gemeente Assen bevestigt dat beeld. Samen met Pieter en Frank Hart van de Natuur en Milieufederatie Drenthe begeleidt zij een bewonersgroep uit de wijk Baggelhuizen in Assen: “Bij de eerste bewonersavond was het naar mij toe wel een beetje van: gemeente moet dit en gemeente moet dat”.

Het is niet zo verwonderlijk dat de 80 bewoners uit een aantal geschakelde woonerven onder de naam ‘De Wouden’ zo reageerden. Zij hadden niet lang voor de bewonersavond een aanschrijven gekregen dat hun asbestdak per 1 januari 2024 verwijderd moet zijn. Voor de eigenaren van de, in de jaren 70 gebouwde ‘communewoningen’, geen prettig vooruitzicht.  Twee van hen, Simon Lodder en Harry Cock, bedachten om van de nood een deugd te maken door de noodzakelijke dakrenovatie gepaard te laten gaan aan maatregelen die de woningen zo energiezuinig mogelijk maken. En dat niet alleen voor henzelf, maar voor de hele buurt. Na bij een aantal loketten te hebben aangeklopt heeft Marieke, vanuit de gemeente Assen, de Natuur en Milieufederatie Drenthe en een asbestdeskundige gevraagd mee te denken. Dankzij financiering vanuit verschillende bronnen konden zij, en in een latere fase SEN, het project van de twee bewoners mede ondersteunen.

Bewoners hebben de leiding
Voor alle betrokken staat het als een paal boven water: De bewoners hebben de leiding, de deskundigen volgen. Er is in de afgelopen anderhalf jaar een samenwerking ontstaan die in het komende jaar zijn vruchten moet afwerpen. Op dit moment wordt gesleuteld aan een goed aanbod waarvan de initiatiefnemers hopen dat de meeste bewoners hun handtekening willen plaatsen.

Natuur en Milieufederatie Drenthe
De Natuur en Milieufederatie Drenthe begeleidt inmiddels zo’n honderd initiatieven in de provincie van burgers die samen energie willen gaan opwekken. De stichting vervult daarbij de rol van verbinder, vraagbaak en aanjager. “Onze filosofie is dat de bewoners het doen maar bij ons terecht kunnen met vragen, of verbinding met andere partijen. Dat kunnen lokale initiatieven zijn, maar ook gemeente, provincie of bedrijfsleven.” Aldus Frank Hart.

Collectieve aanpak loopt aan tegen financieringsconstructie
Het is een lang proces geweest waarin de werkgroep van bewoners van De Wouden en experts een aantal belemmeringen tegenkwam die menig burgerinitiatief bekend in de oren zullen klinken. Zo ontbreekt er tot nu toe een goede financieringsconstructie voor een op duurzaamheid gericht renovatieproject van een groep woningeigenaren. Subsidies zijn vooral gericht op bedrijven of particulieren. Als je als bewoners samen iets voor elkaar wil krijgen is het lastig investeerders te vinden. Vaak richten bewoners een coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid op. Daar wil geen bank zijn geld aan uitlenen. Volgens Pieter Brink blijven individuele woningbezitters: “…vaak hangen bij de scan, kopen wat panelen maar gaan niet ingrijpend aanpakken”. Een collectieve aanpak vraagt meer voorbereiding maar leidt vaak tot meer besparing. Daarbij kan de strategie van de kleine stappen behulpzaam zijn: “Begin met eenvoudige maar effectieve investeringen, bijvoorbeeld ledlampen en geef een doorzicht naar toekomstige mogelijkheden om tot een maximaal resultaat te komen. Iemand interesseert zich en gaat stap voor stap investeren.”

Een collectieve aanpak kost tijd en is moeilijk te plannen. Iedere stap vraagt eigenlijk weer een heroriëntatie op de mogelijkheden. Onderweg verlies je weleens een paar bewoners. In ‘De Wouden’ heeft al iemand zelf zijn dak laten vervangen. “Ik keek vanmorgen en zag op alle daken rijp, maar bij hem was op een aantal plekken het wit verdwenen”, zegt Harry Cock, “Geen teken van goede isolatie”. Cock en Lodder waren geen specialisten in renovatie, de één is documentair informatie deskundige en de ander fotograaf, maar ze hebben inmiddels veel geleerd van het project. “Mocht het collectief niet lukken dan weten we hoe we het voor onszelf moeten doen.” Zegt Simon. Maar de hoop is nog steeds dat minstens zestig bewoners zullen tekenen. Beiden hebben door het project een goed beeld gekregen van de buurt. “We weten ongeveer wat mensen te besteden hebben. Zestig procent van de bewoners kan een renovatie niet betalen. Die zijn afhankelijk van een goede financieringsconstructie.”

Assen energieneutraal in 2040
De gemeente Assen realiseert zich dat zo’n constructie kan bijdragen aan het halen van de doelstelling ‘Assen energieneutraal in 2040’. Op initiatief van CU-wethouder Harmke Vlieg-Kempe Ligt er een initiatief om te komen tot het Asser Servicekosten Model. Wanneer bewoners zich organiseren in een coöperatie of vereniging van eigenaren kunnen ze een lening krijgen via het ASM. Vervolgens betalen de deelnemers aan de VVE hun energierekening aan de VVE. Die investeert het geld van het ASM in verduurzaming van de woningen en betaalt de veel lagere energierekeningen voor de deelnemers, en lost de lening af van wat er overblijft. Is de lening afgelost dan kan de bijdrage van de leden omlaag of kan er gespaard worden voor nieuwe maatregelen. Investeerders als pensioenfondsen, banken en overheden worden benaderd om het ASM te vullen. Op deze manier probeert de gemeente Assen de drempel van de financieringsconstructie te slechten. Brink vindt dit een goed idee: “Je moet processen financieren, geen technische maatregelen als zonnepanelen. Die individuele subsidies gaan naar mensen die het toch wel kunnen betalen en het ook zouden doen als er geen sprake was van subsidie. Door zoals de gemeente De Wolden, elders in Drenthe, vooral geld in samenwerking van burgers te steken bereik je uiteindelijk veel meer. “

De samenwerking rond duurzame renovatie levert ook meer sociale interactie op in de wijk. “Je hebt een gespreksonderwerp bij de barbecue. We nodigen mensen persoonlijk uit voor de informatie-avonden en ze ontvangen regelmatig een nieuwsbrief. Dat wordt gewaardeerd want het duurt lang en mensen willen wel graag weten of er sprake is van enige voortgang.” vertelt Lodder.

Het zijn spannende dagen voor de betrokkenen. Het wachten is op de offertes van de aannemers en asbestverwerker. Als die binnen zijn worden de voorstellen aan de medebewoners voorgelegd. Pas dan wordt duidelijk wie er meedoen en komt er een eind aan anderhalf jaar van praten, scannen, rekenen en nog eens praten. Als het lukt heeft het project minstens zoveel bijgedragen aan de duurzaamheid van de woningen als aan de sociale verbinding in de buurt. “Al lukt het alleen maar om die daken te vervangen en beter te isoleren, dan zijn we al blij”, zeggen Harry en Simon. “Alles wat daarnaast gebeurt is winst”.

Meer weten
Over de geleerde lessen van het project Burgerkracht door duurzame woonwijken is een rapport verschenen. Het is hier te downloaden (pdf).